Wilders’ spagaat

Vandaag plaatste de Volkskrant een artikel over de houdbaarheid van Wilders’ strategie van schaarste, nu hij onder vuur ligt sinds het bleek dat terrorist Anders Breivik in Noorwegen mede geïnspireerd was door het gedachtegoed van de PVV. Voor dit artikel vroeg de Volkskrant onder andere aan mij hoe hij deze penibele situatie aanpakt en of hij zijn imago weer onder controle gaat krijgen.

DEN HAAG – Geert Wilders reageert ‘als een kat in het nauw’. Tofik Dibi (GroenLinks) reageert nogal laconiek op het furieuze bericht dat de leider van de PVV woensdag op Twitter zette. ‘Linksigen als Cohen en Dibi proberen nu politiek slaatje te slaan uit massamoord. Ranzig.’

Het is het derde korte bericht dat Wilders de wereld instuurde sinds de terreur van Anders Behring Breivik afgelopen vrijdag in Noorwegen. De PVV blijft zichzelf, is de boodschap nu. ‘Inhoudelijk en ook wat betreft toon.’ Interviews geeft hij niet, verzoeken blijven onbeantwoord. Wilders kiest zoals altijd zijn eigen moment.

Toch is de roep om uitleg groot, met de uitdrukkelijke toevoeging dat niemand Wilders expliciet als schuldige aanwijst. Dat geluid komt niet alleen maar vanuit de’ linksige’ hoek, zoals de PVV nu beweert. Ronald Buijt, gemeenteraadslid voor Leefbaar Rotterdam, pleitte in NRC Handelsblad voor een persconferentie van Wilders. Niet om ‘de hongerige linkse wolven’ te bedienen, wel om uit te leggen wat ‘de geweld afzwerende Wilders verstaat onder de totale oorlog die de multiculturele elites tegen de bevolking voeren’.

Ook de rechts-conservatieve denker Bart Jan Spruyt, voorzitter van de Edmund Burke Stichting en in het begin nauw betrokken bij de Groep Wilders, liet van zich horen. ‘Wilders moet uitleggen waarom hij die apocalyptische sfeer heeft opgeroepen. Hij moet zich distantiëren van dat beeld.’

Voor het eerst sinds de oprichting van de PVV lijkt Wilders in de defensieve hoek te zitten. Dat is nieuw. Wilders zit doorgaans vol in de aanval en komt daar meestal mee weg, ook als Kamerleden van hem in opspraak raken. Nu probeert hij het weer. In zijn verweer fulmineert hij per Twitter tegen GroenLinkser Dibi en PvdA-leider Job Cohen.

Dibi vroeg kondigde dinsdag een debat aan over ‘het kanaliseren van de woede’. ‘Ik zal de PVV nooit de schuld geven. Nederland en de PVV kwamen wel vaak voor in het manifest van Breivik. Dat kun je niet weggummen.’ Cohen noemde het ‘heel verstandig’ als politici hun woorden matigden. Hij benadrukte dat Wilders niet verantwoordelijk is voor de terreur in Noorwegen.

Toch ziet Wilders hem als linkse zondebok die misbruik zou maken van de situatie. ‘Meer dan tachtig sociaal-democraten zijn gedood’, zegt politicoloog André Krouwel van de Vrije Universiteit in Amsterdam. ‘En toch zet Wilders zichzelf als slachtoffer neer!’ Die strategie noemt hij ‘geniaal’. ‘De hele goegemeente trapt er al sinds 2005 in. Wilders stuurt ’s morgens een tweet. Iedereen analyseert dat de hele dag in de media en hij zegt zelf verder helemaal niets.’

Het is de tactiek van de schaarste. ‘Wilders kiest zijn eigen moment om te zenden’, zegt taalstrateeg Sarah Gagestein die is gespecialiseerd in de retoriek van Wilders. ‘Hij reageert nooit spontaan, alles is van tevoren bedacht.’ Zo ook de verklaring, een paar alinea’s, die de PVV’er dinsdag per mail naar de pers verzond. ‘Hij noemt de naam Breivik daarin niet. Dat is een Amerikaanse truc. Juist degene met wie je niet vergeleken wilt worden, noem je niet. Dat creëert vanzelf afstand. Daar is heel goed over nagedacht.’

Wilders vertrouwt in zijn mediastrategie op huisideoloog en Kamerlid Martin Bosma. Samen hebben zij de strategie van de schaarste uitgezet. Journalisten zo weinig mogelijk geven, is het credo. En als Wilders dan een tweet (140 tekens) of persbericht stuurt, wordt die boodschap direct door alle media integraal overgenomen. ‘Die strategie werkt’, stelt Peter Vasterman van de Universiteit van Amsterdam. ‘Bij schaarste wil iedereen het geluid van het orakel hebben.’

Toch kan het bloedbad in Noorwegen een ommekeer veroorzaken, zegt hij. ‘Het is de eerste keer dat vanuit nieuw rechts zo’n aanslag is gepleegd, met duidelijke politieke en ideologische motieven. We gaan een nieuwe fase in, misschien net zoals na de aanslagen van 11 september. Dit kan wel eens een sleutelmoment worden in het debat.’

Roderik van Grieken, directeur van het Nederlands Debat Instituut, moet nog maar zien of Oslo aan Wilders blijft kleven. ‘Hij steekt vaak retorisch met kop en schouders boven de rest uit.’ De strategie van schaarste noemt hij ‘briljant’ vanuit retorisch perspectief, maar ‘dodelijk’ voor het publieke debat. ‘Er komt een moment dat zijn eigen achterban het niet meer pikt en een verhaal wil horen.’

Nu is dat moment er nog niet, denkt hij. ‘Voor een groot deel bepalen de media dat. Als naast de Volkskrant ook De Telegraaf roept dat hij meer moet vertellen, kan dat veranderen. Als dat niet gebeurt, waait het over. Dibi ziet echter wel al de verandering. ‘De tweet is typisch links bashen zoals we dat van hem kennen. Maar hij is nu in paniek. Hij kan tien tweets per dag sturen, wekenlang. Maar het zal nooit de aandacht afleiden van zijn eigen verantwoordelijkheid.’