Framing van daders & slachtoffers in het nieuws

Welke keuzes een journalist maakt bij het schrijven van een nieuwsbericht heeft een grote invloed op onze perceptie. Dankzij bijvoorbeeld de signatuur van de krant waar hij of zij voor schrijft, de grootte van het artikel en de invalshoek waar vanuit het artikel wordt geschreven, kan een nieuwsfeit in elke krant een compleet ander verhaal vertellen.

Nieuwsberichten zijn altijd een product ontstaan uit allerlei onvermijdelijke keuzes en zijn daarom nooit simpelweg een afspiegeling van de werkelijkheid. Één van die aspecten, het neerzetten van daders en slachtoffers, belichten we in dit artikel.

Journalisten dragen bij aan onze blik op de werkelijkheid

Hoe een verhaal verteld wordt, draagt bij aan wat we vinden van de personages in dat verhaal. Een van de dingen waar journalisten de perceptie van de lezer sturen, is bij het beeld dat wordt geschetst van de hoofd- en bijrollen in een nieuwsverhaal. Veel verhalen schetsen een probleem, waarbij er meestal sprake is van een veroorzaker en een slachtoffer (al blijft die vaker impliciet). Op welke manier die daders en slachtoffers worden geschetst, bepaalt wat wij lezers van ze vinden. In de meeste gevallen kennen we ze immers niet persoonlijk en is het nieuws onze enige bron van informatie. Zoals mediaonderzoeker Willem Koetsenruijter het stelt: nieuws heeft de kracht om onze sociale realiteit te vormen (2013, in: Verbal and visual rhetoric in a media world).

Ideale daders en slachtoffers

Elk verhaal kan op talloze manieren verteld worden. Journalisten raadplegen bronnen om het perspectief te vinden dat zij het meest waarachtig, nuttig en interessant vinden. Het zit in de menselijke aard om het liefst naar verhalen te luisteren die we ervaren als logisch en passend bij de stereotypen die in ons brein zitten ingebakken. Dat heeft als consequentie dat bijvoorbeeld in het geval van criminaliteit vaak ideale daders en slachtoffers veel media-aandacht krijgen. Nieuws waarin daders en slachtoffers niet stroken met onze stereotype ideeën, is moeilijker te verkopen en verdwijnt snel weer uit de krant.

Die ‘ideale daders’ zien eruit zoals je ze verwacht: groot en sterk, gemeen en onpersoonlijk. Het ‘ideale slachtoffer’ daarentegen is onschuldig en heeft zelf geen aandeel in datgene dat hem of haar overkwam. In nieuwsberichten worden vaak beelden geschetst die bijdragen aan de stereotypering. Zo werd Lucia de B. toen ze nog schuldig leek te zijn vaker als onaantrekkelijk en geïsoleerd geportretteerd, zowel in woord als in beeld (Koetsenruijter 2013). Het afkorten van haar naam heeft al een afstandelijk effect! Toen duidelijk werd dat deze verpleegster slachtoffer was geworden van een gerechtelijke dwaling, veranderde het beeld: ze werd ineens afgebeeld met familieleden die eerder niet belicht werden en lazen we persoonlijke verhalen die vanuit haar perspectief werden verteld. Natuurlijk waren er veel mensen die eerder twijfelden aan haar schuld, maar het mediabeeld schetste lange tijd wel een afstandelijk en negatief beeld. Als een slechterik als stereotype ‘slecht’ wordt neergezet, is het voor ons lezers moeilijker om zelf een (ander) oordeel te vellen.

Holleeder Hood en een getergde Pistorius

In sommige gevallen kan het frame van een dader omslaan naar een soort Robin Hood-achtig beeld. Dat was het geval bij de Heinekenontvoering, stellen onderzoekers Lanjouw en Burger (2013, in: Verbal and visual rhetoric in a media world). Toen de zaak net bekend werd, waren het vooral Heineken en zijn chauffeur die als slachtoffers de verhalen bepaalden. Maar Heineken was geen ideaal slachtoffer, door zijn kapitaal en faam. Daarom was er ruimte voor een beeld van de kidnappers van gewiekste durfallen die een van de rijkste mensen van Nederland bestalen. Dat ze naar Frankrijk vluchtten en het rechtssysteem lange tijd te slim af waren, versterkte dit frame. Het feit dat er jaren later een film is gemaakt met hen in de hoofdrol laat zien dat het een verhaal is dat we aantrekkelijk vinden.

Een actueel voorbeeld is de zaak van oud-atleet Oscar Pistorius. Hij staat terecht voor de moord op zijn vriendin. Hij wordt ervan verdacht dat hij haar heeft doodgeschoten na een ruzie. Hij claimt zelf dat hij dacht dat ze een inbreker was en dat het een tragisch ongeluk is waar hij zelf ook onder lijdt. De meningen of hij het gedaan heeft lijken verdeeld als je de berichtgeving leest. Het ene moment wordt hij meer neergezet als ideale dader (gewelddadig, agressief, berekenend) en het andere moment zien we foto’s van een gebroken man (snotterend en mentaal ingestort) die verder moet leven met het idee dat hij verantwoordelijk is voor de dood van zijn geliefde. Het laatste nieuws is dat men vreest dat hij suïcidaal is. Dat past toch beduidend beter in het stereotype van slachtoffer dan dader. En dan dringt zich de vraag op: is het zo of voelt deze atleet dankzij zijn media-ervaring aan hoe hij de publieke opinie het best kan bespelen? In het nieuws is hij nog niet definitief veroordeeld!