Metaforen in de Miljoenennota

Fijne literatuur is dat toch, overheidscommunicatie. Je hoeft je nooit zorgen te maken dat je een poëtische of lekker bekkende zinsnede mist. Die zijn er namelijk zelden. Ook niet in de Miljoenennota 2012.

Er zit een soort ‘niet lullen, maar poetsen’-filosofie achter. Overheidscommunicatie moet niet aantrekkelijk, maar duidelijk en direct zijn. Tja. Er is één lichtpuntje voor taalliefhebbers: de metaforen uit de miljoenennota. Erg origineel zijn ze niet, kunnen we alvast verklappen, maar wel erg zinvol.

Metaphors we live by

In ons dagelijks taalgebruik komen zoveel metaforen voor dat we het nauwelijks meer merken. Soms worden we verrast door een scherpe beeldspraak. Dan wordt de kracht van de metafoor even zichtbaar. De kracht van impliciet metaforisch taalgebruik is in 1980 al uitgebreid onderzocht en verwoord in het boek 'Metaphors we live by' door George Lakoff en Mark Johnson. Zij lieten zien dat metaforisch taalgebruik niet alleen ingezet kan worden om talige uitingen te verfraaien, maar een groot deel van ons denken wordt bepaald door metaforen. We begrijpen ingewikkelde en abstracte dingen door gebruik te maken van een intern metaforisch denkkader, dat constant met ons mee ontwikkelt. Ze stellen: 'Het conceptuele systeem waarop ons denken en handelen is gebaseerd, is in wezen metaforisch van aard'.

De economie als lichaam

Hoe abstracter het besproken concept, hoe groter de kans dat je een metafoor gebruikt om te laten zien en voelen wat je bedoelt. Het is niet voor niets dat de liefde zo vaak bezongen wordt via metaforen. Dit geldt ook voor financiën en economie. In de miljoenennota wordt gewerkt aan een gezonde en krachtige economie. Op pagina 9 staat zelfs dat de overheid een klap opving en dat de gevolgen van de consolidatie pijn zullen doen. Wat is gezond, krachtig, lijdt pijn en vangt klappen op? Juist. Een lichaam. De economie is een lichaam, dat gezond en sterk moet zijn. Die gezondheid komt je niet aanwaaien, daar moet je hard voor werken en dat kan zelfs pijn doen (als een soort vaccinatie). Het kabinet is eigenlijk de dokter die de juiste medicijnen voorschrijft, zodat de economie weer kan herstellen.

De crisis als aardbeving

Een metafoor die sinds Christchurch en Japan extra pregnantie heeft gekregen, is die van de aardbeving. Daarom voerde het kabinet een schokproef uit van de Nederlandse overheidsfinanciën (p. 27). Daarvan moet de impact zo klein mogelijk zijn. De beschadigingen die de schok teweeg heeft gebracht, moeten zo snel mogelijk gerepareerd worden, zodat nieuwe schokken opgevangen kunnen worden. Het interessante van een dergelijke metafoor is dat enerzijds de serieusheid van de zaak wordt benadrukt en anderzijds de verantwoordelijkheid juist niet wordt ingevuld door deze metafoor. Een natuurramp is nu eenmaal niet te voorspellen, te voorkomen of terecht te wijzen. Dat komt dit kabinet goed uit, omdat kritiek op de financiële markt nu eenmaal niet zo goed in hun straatje past.

Koersvast in onzekere tijden?

Mocht je geen zin hebben om het hele pak papier te lezen, dan kunnen we ons dat goed voorstellen. Ondanks de interessante metaforen is het verder vooral een vrij technisch verhaal. Hoewel de inleiding de dappere titel ‘Koersvast in onzekere tijden’ draagt, komt er maar éénmaal een reismetafoor langs: een lange weg. Dat is een gemiste kans qua metaforiek, aangezien ze de droge tekst in een heroïsche reis hadden kunnen vervatten. Misschien zegt het ook wel iets over de inhoud van de nota, dat de heroïek uitblijft. Ongetwijfeld zal de oppositie tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen de premier bevragen over zijn ‘koersvaste aanpak’.