Framing, weg met de feiten?

Het dogmatische denken over feitelijkheid en rationaliteit maakt ons een beetje moe. Het verabsoluteren van ratio en die heilige feiten is namelijk zóóóó 1650… maar nog springlevend!

Sarah bezocht laatst het debat met de bijzonder pretentieuze naam: ‘Framing, weg met de feiten’ bij de Universiteit Leiden, dat binnen de kortste keren volledig uit de hand liep. Dat komt omdat de common ground waarmee het debat begon leek te zijn dat feiten radicaal tegenover framing staan: framing grenst aan (of staat gelijk aan) fact free politics. Daar konden beter-wetende-deelnemers aan het debat Thijs Niemantsverdriet en Kay van de Linde helaas niets aan veranderen. Wat ze ook inbrachten, de debatleider stuurde telkens weer aan op een feiten-versus-emotie-premisse. Zonde van de tijd, want zo heb je niets aan een debat over framing.

Jouke de Vries (hoogleraar politieke wetenschappen) vond in dit debat dat de kwaliteit van de politiek wordt aangetast door de manier waarop framing (en dus emotie) nu wordt ingezet. Door het afkalven van de partijideologieën zouden er nieuwe emotionerende beelden getoond moeten worden om de kiezer te betrekken bij de politiek. Over één ding heeft De Vries gelijk: framing heeft inderdaad te maken met emotie. Helaas klopt de rest van zijn redenering niet. Ideologie, lijkt hij te zeggen, komt voort uit ideeën (ratio, feiten) en nu er geen ideologie meer is (dat kan je al betwisten), beroepen politici zich op de emotie. Hiermee maakt hij een onderscheid dat op geen enkele manier te verdedigen is, namelijk dat feiten helemaal los staan van emotie.

Feiten gaan hand in hand met emotie

Wat De Vries lijkt te beweren is bizar als je nadenkt over hoe wij mensen in elkaar zitten. De definitie van een feit is volgens Wikipedia: een gebeurtenis of omstandigheid waarvan de werkelijkheid vaststaat, ofwel zintuiglijk kan worden waargenomen hetzij instrumenteel gemeten. Juist. Een feit wordt empirisch vastgesteld. Je ruikt, ziet, voelt of hoort iets. Maar dan moeten we vervolgens iets met dat feit: interpreteren. Dit is een belangrijk punt. Zonder interpretatie is een feit namelijk niets, zonder waardeoordeel levert het ons niets op. Als een politicus zegt: ‘feitelijk gezien is de armoede in Nederland groter geworden’, dan zegt dat niets, totdat we gaan wegen wat we vinden/voelen bij dit feit. Is het vervelend of doet het ons niks?

Politiek is natuurlijk gebaseerd op feiten en dat zou het altijd moeten zijn. Zeker weten. Maar de essentie van de politiek is nu juist het interpreteren en duiden van die feiten. Onze politici zijn namelijk aangesteld om ethische vraagstukken te vertalen in wetten en regels. Als politici de feiten niet zouden hoeven interpreteren, dan konden we de besluitvorming overlaten aan een rekenmachine. Debat is bedoeld om te interpreteren en wegen. Wat vinden we belangrijk? Waar willen we naartoe met onze samenleving? We hebben onze emotie nodig om een waardevolle afweging te kunnen maken.

Het effect van emotieloos redeneren

De meerwaarde van emotie wordt ook direct duidelijk als je Descartes’ Error (1994) leest, over de ervaringen van neuroloog Antonio Damasio met patiënten die geen beroep kunnen doen op emotie in het beslissingsproces door schade in hun brein. Damasio beschrijft een sessie met een patiënt die ruim een half uur bezig was met het bedenken welke datum en tijd optimaal zou zijn voor hun volgende afspraak. Omdat hij niet in staat was om een waardeoordeel te vellen (dit is het niet waard om zolang over te piekeren), bleef hij maar doorgaan met het wegen van de argumenten.

Misschien is het voorbeeld wat extreem, maar het geeft wel goed aan dat het wegen van argumentatie (en feiten) onmogelijk is zonder het gebruiken van je emotie, omdat je niet kan oordelen of iets overtuigend is. Neem een actuele kwestie: het verhogen van de maximale snelheid naar 130 km per uur. De argumenten (we gaan even niet zo ver om ze feitelijk te noemen) zijn er: het zou de doorstroom op de snelwegen goed doen enerzijds, maar het levert meer vuile lucht op die een negatieve invloed heeft op de omwonenden anderzijds. Met die argumenten ga je het politieke debat in om te praten over wat belangrijker is. Zeggen: ‘voorzitter, het betreft hier een feit’ is dan niet voldoende. De politicus zal altijd moeten uitleggen waarom dit feit er toe doet. Waarom het zwaar weegt.

Emotie is als zuurstof

We hebben emotie nodig om ons brein goed te laten functioneren. We hebben emotie nodig om het politieke debat goed te kunnen laten functioneren. Politici gebruiken die emotie ook als middel om hun kiezers te laten zien welke feiten zwaar wegen in de besluitvorming. Het is gemakkelijk om te zeggen dat politici emotie inzetten om mensen maar niet aan het denken te zetten. Maar de toegang tot de feiten en bijbehorende argumenten is er, een politicus plaatst ze simpelweg in het kader waar hij zelf achter staat. Hij laat de waarden en emoties zien waarmee de afweging gerechtvaardigd wordt.

Dan hebben we het overigens nog niet eens over de invloed van taal gehad. Feiten worden namelijk zelden neutraal geformuleerd. Vergelijk zelf: ‘er zijn slechts 5 doden gevallen tijdens de missie’ of ‘er zijn wel 5 doden gevallen tijdens de missie’. De slimmerik zegt dan: je kant toch ook de woorden ‘slechts’ en ‘wel’ helemaal weglaten. Yep. Maar je kan de boodschap ook zo formuleren: ‘van de 2000 soldaten zijn er 1995 veilig teruggekeerd’. Net zo waar, maar de formulering beïnvloedt je waardeoordeel. Beweren dat feiten op zichzelf staan en neutraal zijn is een behoorlijk naïeve stelling.

‘Fact free politics’ is een frame

Wat moeten we hier nou uit concluderen? Als je zinvol wil debatteren over framing, laat de feiten-dogma’s dan alstublieft thuis. Zoals Kay van de Linde al terecht fulmineerde tijdens het debat: fact free politics is ook een frame! Eigenlijk is het een ander woord voor ‘liegen’, tenminste, zo lijken politici het te gebruiken tijdens de debatten. That’s not framing at all. Framing gebeurt namelijk op basis van de feiten. Je duidt de feiten met emoties en wereldbeelden via taal. Dus beste Jouke de Vries en vele anderen die gezellig op het feiten-dogma-eiland wonen, als u nog eens op zoek gaat naar een zondebok, zoekt u het dan alstublieft ergens anders. Maar blijf af van onze emotie. Daar mogen we namelijk trots op zijn.