Hoe te framen deel 3: sturende taal

Dit is het laatste deel van het drieluik 'Hoe te framen'. In de vorige twee delen van ‘Hoe te framen’ zijn we ingegaan op de noodzaak van een goed en duidelijk gedefinieerd idee als basis voor een helder frame en het bijpassende narratief dat het kernidee van het frame vormt. Wanneer deze twee zaken op orde zijn, volgt de taal die deze dingen communiceert. Deze framende taal staat in deze post centraal: waarop kan een framer zich beroepen om zijn verhaal de wereld in te krijgen?

Taal-ingrediënten

Frames worden overgebracht door middel van verschillende componenten die in een tekst aanwezig kunnen zijn. Deze taalcomponenten worden dan ook framing devices genoemd; de instrumenten waarmee een frame tot uitdrukking komt. Dit kunnen bijvoorbeeld archetypes, stereotypen, expliciete vergelijkingen, subtielere metaforen, beelden of terugkerende kernwoorden zijn. Dankzij deze framing devices wordt het narratief van het achterliggende frame (deels) geactiveerd. De woorden jagen als het ware de beoogde manier van denken aan.

Natuurlijk werkt het niet altijd, wanneer de lezer té ver van het beoogde frame afstaat, zoals een PVV-frame voor een GroenLinkser. Dan zal het frame verworpen worden, ondanks dat de framing devices heel kundig verwerkt kunnen zijn. Maar hoe vaker de devices aangeboden worden, hoe meer ruimte er ontstaat in mensen hun hoofden voor het frame.

Klimaatframes

Een onderwerp dat de laatste jaren steeds meer aan bod komt is klimaatverandering. Zowel mensen die ervoor waarschuwen als mensen die vinden dat het onzinnig gedoe is, kiezen hun eigen frames. Zo spreken de tegenstanders over ‘klimaathysterie’ met ‘klimaatalarmisten’. De PVV spreekt in dit geval over ‘moeder natuur’ die het zelf allemaal wel regelt.

PVV-er De Mos: 'Met belastinggeld van ons allemaal maakt de publieke omroep ons bang met onbewezen klimaattheorieën waar verzengde hittegolven en metershoge zeespiegelstijgingen het voortbestaan van de mensheid bedreigd.'

Het frame waarmee de PVV ten strijde trekt is het ‘leugens die de belastingbetaler handen met geld kosten’-frame. Klimaatconferenties, klimaatwetten en voorlichting worden zo teruggebracht tot een verspilling van bergen belastinggeld. Het is zinloos om te proberen in te grijpen, want er is niets aan de hand waar we invloed op kunnen uitoefenen; het is onbewezen hysterie waar een aantal linkse figuren geld mee proberen te verdienen.

Het is dan ook onhandig dat De Mos in het bovenstaande stukje over ’verzengende hittegolven en metershoge zeespiegelstijgingen’ spreekt. Daarmee geeft hij namelijk ruimte aan een frame dat zijn tegenstanders graag inzetten: ‘desinteresse in klimaatverandering leidt tot natuurrampen’.

Greenpeace: 'Klimaatverandering is een feit. Overal zien we de gevolgen van de warmer wordende aarde: felle bosbranden, grote overstromingen, smeltende gletsjers en ongekende hittegolven. Zandzakken voor de deur helpen niet meer en kernenergie levert slechts andere problemen op.'

Greenpeace beroept zich vooral op rampen die angst oproepen. In dit frame worden de rampen vaak vergezeld van een nietig mensbeeld en een verwijzing naar de volgende generatie (je wil ook toch ook dat onze kinderen een gezond leven kunnen leiden?). In dit frame gaat het vaak om de gevolgen van het ontwijken van de verantwoordelijkheid: destructie.

Welke taal voor welk frame?

In beide frames zijn dus een aantal kernelementen te vinden die altijd terugkomen. Bij het klimaatalarmisme is dit verwijzingen naar onbetrouwbaarheid, hysterie, geldverspilling en partijdigheid. In het klimaat-actie-frame wordt altijd verwezen naar urgentie, onzekere toekomst, rampen, verantwoordelijkheid, wetenschap en samenwerking. De metaforen (op hol slaan van ons klimaat, moeder natuur zorgt zelf voor de aarde), vaste uitdrukkingen (zoals klimaathysterie enerzijds en broeikaseffect anderzijds) en stereotypen (boomknuffelaars, klimaatvervuilers) zorgen voor de communicatie van de verschillende frames.

Het is belangrijk om te beseffen welke taal past binnen het frame dat wenselijk is. De Mos maakt dus de fout om elementen uit een tegenframe te gebruiken. Hiermee biedt hij dit frame namelijk een podium, terwijl hij dat helemaal niet wil. Zo moeten organisaties als Greenpeace ook nooit spreken over de (on)betrouwbaarheid van de wetenschap waar zij zich op baseren. Zo wordt namelijk onwillekeurig een ander frame geactiveerd. Bedenk dus altijd welke taal past in het eigen frame en vermijd de taal die bij de ander thuis hoort. Ontwikkel eigen termen, metaforen en stereotypen die keer op keer gebruikt kunnen worden. Zo krijgt het frame de kans zich te zetten in de geest van de ontvangers.