Retorica in Antwerpen

Afgelopen week was Sarah op het Rhetoric in Society III congres in Antwerpen, waar retorici van over de hele wereld bijeenkomen om hun nieuwste onderzoeksvragen en resultaten te delen. Op deze conferentie heeft ze de resultaten van haar MA scriptie gepresenteerd: de functie van zelfspot op sprekersethos in een educatieve context. In de volgende post zal ze haar spreektekst en slides delen, maar alvast een tipje van de sluier: zelfspot lijkt in relatief grote hoeveelheden slecht uit te pakken voor het imago van een gemiddelde spreker. Reden om voorzichtig te zijn met zelfspot dus. Maar wat kwam er nog meer voorbij op RIS-III?

Tom Vercruysse en Baldwin Van Gorp van de Universiteit Leuven presenteerden de verschillende frames die geassocieerd worden met dementie. Uit allerlei media-uitingen destilleerden zij de zes meest dominante en zes alternatieve frames om naar dementie te kijken. Het meest dominante frame bleek bijvoorbeeld het ‘Doodsframe’: dementie is een langzame, maar zekere dood. Op het moment dat je die diagnose krijgt, is dat als het ware als een doodsverklaring. Een ander frame heeft te maken met dualisme: een mens bestaat uit lichaam én geest. Wanneer iemand dement wordt, verliest hij misschien zijn geest, het lichaam functioneert nog wel. Hoewel het ‘Doodsframe’ misschien het meest dominant is, is het eigenlijk helemaal geen wenselijk frame. Immers, er blijft volgens de dementieverenigingen nog lang genoeg levenslust over na de diagnose. Door een ander frame te promoten, kan de publieke opinie bijgestuurd worden. Naast een zeer zorgvuldig, dus ook een maatschappelijk relevant onderzoek!

Metaforen zijn meer dan een denkkader

Een ander interessant onderzoek ging over de functie van metaforen. Lakoff en Johnson, twee Amerikaanse linguïsten, kwamen in het boek ‘Metaphors we live by’ (1980) tot de conclusie dat metaforen niet alleen worden gebruikt om taal te versieren, maar met name om onze gedachten en onze wereldbeelden te structureren. Sterker nog: we gebruiken metaforen om alles om ons heen te interpreteren. De woorden boven en onder zijn bijvoorbeeld vaak metaforisch (“Oranje bóóóven”), net zoals warm en koud (“warme persoonlijkheid”), in en uit, en ga zo maar door. Daardoor zijn metaforen als retorische middelen wat uit de mode (qua onderzoek) geraakt. Gerard Steen (Vrije Universiteit Amsterdam) zette deze retorische functie opnieuw op de kaart, door het onderscheid tussen bewuste en onbewuste metaforen te maken. Onbewuste metaforen worden immers niet op een retorische wijze ingezet, maar bewuste metaforen wel (een tsunami van moslimimmigranten). Bewuste metaforen zijn zeker interessant als stijlmiddel en Steen benadrukte dit op een heldere manier. Met zijn model kunnen retorici aan het werk met een duidelijk overzicht.

Communistische stijlmiddelen

Het onderzoek van Sisicek en Kozina (University of Zagreb) draaide om een reconstructie van de argumentatie en retorische middelen van drie communistische leiders (Tito, Stalin en Mao). Zij ontdekten dat deze drie leiders opvallend veel overeenkomsten hadden in hun toespraken. Zo waren de onderwerpen nagenoeg gelijk – ongeacht het publiek – en gebruikten ze veel drogredenen, zoals argumentum ad populum (Iedereen zegt A, dus dan klopt A) en argumentum ad baculum (verkapte dreigementen). Het interessante is, dat volgens de onderzoekers deze leiders waarschijnlijk weinig van elkaar hebben overgenomen. Ondanks deze zekere autonomie, lijken hun ‘woordenboeken’ van meest voorkomende terminologie toch enorm veel op elkaar. Het zou interessant zijn om verschillende sprekers van andere duidelijke ideologieën op deze manier eens te vergelijken, om te zien of bepaalde andere ideologie ook terugkerende woorden, argumentatie en narratieven vormen.

Conferentie-kruisbestuiving

Dit is maar een greep uit het brede aanbod dat voorbij is gekomen op de conferentie. Het is bijzonder om te zien hoeveel wetenschappers in het vakgebied van retorica bezig zijn met hun eigen onderzoek. Sommigen heel theoretisch, anderen heel praktisch. Door de kruisbestuiving van verschillende onderzoeksinteresses ontstaan zo nieuwe ideeën en ontstaat nieuwe kennis. Met die kennis kan communicatie verbeterd worden, door het efficiënter, aantrekkelijker en overtuigender te maken. Het was een groot plezier om daar als spreker in Anvers uitgenodigd te worden.