Werkende woorden: ontkennen

Politici (en andere mensen) maken regelmatig de fout om de aandacht te vestigen op iets waar ze het eigenlijk helemaal niet over willen hebben. Dit doen ze vaak door het gebruik van de ontkenning. Een voorbeeld: in het programma ‘5 jaar later’ zei minister Gerd Leers onlangs: ‘Ik ben geen marionet.' Dit was een verwijt dat hij eerder had gekregen van de oppositie, omdat hij vanuit een anti-Wilders opstelling, tóch plaatsnam in een door Wilders gedoogd kabinet. Een marionet, omdat mensen hem verwijten dat hij zijn principes niet trouw is, maar eigenlijk de wensen van de PVV uitvoert. Wat deed Leers hier fout en wat is een beter alternatief?

Don’t think of an…

Het is eigenlijk logisch dat Leers dit verwijt van tafel veegt door het te ontkennen. Alleen zo werkt het helaas niet op breinniveau. Taalonderzoekers zijn op een interessant fenomeen gestuit, dat heel simpel samen te vatten is: ontkennen is erkennen. De Amerikaanse linguïst George Lakoff liet de basis voor deze bewering zien met een nog simpeler gedachte-experiment: 'Don’t think of an elephant.' Op het moment dat zo’n zin wordt uitgesproken, verschijnt er een olifant in de gedachten van de luisteraar.

Inzicht 1: op het moment dat iets wordt benoemd, wordt de gedachte eraan geactiveerd.

Maar waarom is die activatie een probleem? Dat ligt iets ingewikkelder. Ons bewustzijn vormt ideeën en interpretaties op basis van onze ervaringen (en put daarbij uit veel onbewuste informatie). Onze ervaringen worden op hun beurt weer gevoed door – logisch – de dingen die we meemaken en tegenkomen. Opvallend genoeg worden dingen in het onderbewuste niet minutieus opgeslagen. Het is meer een netwerk van verschillende concepten en wereldbeelden, die door ervaringen gekoppeld kunnen worden aan elkaar.

Zo werkt het ook met dingen waar we het niet per se in eerste instantie mee eens zijn. En zo werkt het ook zeker met ontkenningen. Op het moment dat Leers een talige marionet oproept, zal het beeld in mensen hun hoofd verschijnen, in combinatie met Leers. Het koppelingennetwerk zal weinig waarde hechten aan het feit dat hij bedoelde dat hij het niét is. Ontkenningen worden namelijk niet opgeslagen in dit koppelingennetwerk. Hoe vaker het duo Leers – marionet zal worden uitgesproken of verbeeld, hoe meer dat onbewust ons oordeel over Leers zal beïnvloeden.

Inzicht 2: hoe vaker je iets tegenkomt, hoe sterker die koppeling kan worden.

Wat dan?

Conclusie: zelfs in de verdediging tegen zoiets, moet je de woorden gebruiken waarmee je wél geassocieerd wil worden. In het geval van Leers had hij beter dus kunnen ingaan op het tegenovergestelde van een marionet: ‘Als minister ben ik zelf verantwoordelijk voor mijn beslissingen.’ Dus beste lezers, wanneer iets belangrijk is, spreek er dan altijd over in termen die moeten blijven plakken, zónder ontkenningen alstublieft!