Het voorspellende brein weet sneller dan ’t ziet

Leestip van team Taalstrategie

Niet alleen interpreteren, maar vooral ook voorspellen

Het is een prikkelende vraag: ‘where does you mind end and the outside world begin?’ Volgens Clark zijn deze twee werelden – binnenwereld en buitenwereld – veel meer met elkaar verbonden dan hoe we dit ons voorstellen. Hoewel we denken dat we proberen de werkelijkheid zo veel mogelijk zoals die is te interpreteren, stelt hij dat we in realiteit vooral de hele dag aan het voorspellen zijn wat we denken te gaan zien. Dat klinkt vreemd en verdient een voorbeeldje. Stel, je trapt in een lange spijker. Hij komt helemaal door je schoen heen. Je voelt je meteen helemaal misselijk worden van de pijn. Maar wat nou als blijkt dat de spijker helemaal niet door je voet is gegaan, maar goddank tussen je tenen door is geglipt. Ben je dan een aansteller? Clark zegt van niet, want omdat je pijn verwacht en voorspelt, kan het zomaar zo zijn dat je hersenen hier al op voorsorteren. Een wat minder extreem voorbeeld is dat je soms denkt dat dingen heet aanvoelen die bij nader inzien koud blijken. Of andersom. Of dat je je mobiel voelt trillen terwijl ‘ie uitstaat of helemaal niet in je zak zit. 

Ons brein is de hele dag voorspellingen aan het maken en toetst de werkelijkheid hier aan. Klopt het niet, dan passen we onze voorspelling aan. Maar we bekijken de wereld dus altijd door de bril van een voorspelling die we al klaar hebben staan. En dat heeft grote implicaties. Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman schreef al over systeem 1 (ons snelle denken) en dat we niet objectief interpreteren. Clark gaat dus nog een stapje verder: de informatie die we waarnemen komt niet ‘neutraal binnen’ en wordt vervolgens gekleurd door ons snel invullende brein, maar wordt überhaupt al gekleurd opgehaald. Dat klinkt beroerd, maar in feite is het vooral ook heel efficiënt, want het brein hoeft niet alles telkens af te pellen maar kan vooral toetsen: had ik gelijk? 

Twee concrete voorbeelden

Het is allemaal wat abstract, deze visie op het brein. Gelukkig geeft Clark ook een aantal voorbeelden om het zelf te ervaren. De vreemdste is iets dat hij ‘Sine-wave speech’ noemt. We hebben op YouTube even een voorbeeld opgesnord, zodat je het zelf kunt proberen. Sine waves zijn onverstaanbare geluidsfragmenten, dusdanig vervormd dat je er vrij weinig tot niks van kunt maken. Maar wat gebeurt er zodra je het ‘echte’ fragment waarop het gebaseerd is luistert? Daarna ‘versta’ je de sine wave ineens. Dat komt omdat je brein nu wél in staat is om een correcte verwachting te organiseren. Waar we eerst geen enkel voorspellend kader hadden, hebben we dat nu ineens wel. En voilà, we verstaan een onverstaanbaar fragment.

Een ander voorbeeld is de zwart-blauwe óf goud-witte jurk die het internet een aantal jaren geleden in de houdgreep hield. Er werd online geruzied welke kleur deze jurk nou écht had. Onderzoekers aan de Universiteit van New York zetten een enquête uit onder 13.000 mensen en ontdekten dat de interpretatie van de kleur afhing van het feit of mensen dachten dat de jurk via lamplicht of juist via natuurlijk daglicht werd belicht. En dat hing weer af van of mensen een ochtend- of avondmens waren en dus eerder aan artificieel licht of daglicht denken bij ‘licht’. In deze voorbeelden zie je mooi het voorspellende brein aan het werk. In plaats van het in het midden te laten, vullen we bepaalde dingen in waardoor we ze anders zien en beleven. 

En nu? 

Behalve je eigen brein beter begrijpen, vallen er meer wijze lessen uit de visie van Clark te trekken. Waarbij de belangrijkste is dat we onszelf en elkaar echt met een korreltje zout moeten nemen (en een beetje compassie) als het gaat om het interpreteren van de werkelijkheid om ons heen. Want onze voorspellingen kloppen niet altijd. Het brein is niet altijd in staat die meteen te corrigeren. Sterker nog, soms worden foute voorspellingen niet gecorrigeerd maar zelfs bevestigd doordat de voorspelling zelf in staat is om onze ervaring te beïnvloeden. Wie pijn verwacht bij de tandarts, zal bijvoorbeeld ook meer pijn ervaren dan iemand die denkt dat het allemaal wel mee zal vallen. Dus nogmaals: ben je dan een aansteller? Zeker niet. We zijn goede voorspellers, maar laten ons soms ook door ons eigen brein bedotten. We doen er goed aan om daar af en toe bij stil te staan. 

Meer lezen? Het boek kun je o.a. bij Bol.com bestellen!