De zin en onzin van het wijzigen van de grondwet

In januari is de grondwet gewijzigd. Het artikel in kwestie is ook niet de minste: Artikel 1. Dat artikel stelt: Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan. De nieuwe wijziging ging om het toevoegen van twee nieuwe gronden: handicap en seksuele gerichtheid. Afgelopen december werd er gedebatteerd in aanloop naar de laatste stemronde en vlogen de frames door de bankjes. Sarah was te gast in het programma Het Kamergesprek waarbij ze samen met andere experts parlementaire debatten uitpluist en uitlegt. Wij keken met een framingbril naar dit debat en wat bleek: niet iedereen vindt deze wijziging een goed idee. Waarom niet?

Framing van de wijziging: symboliek?

Ruard Ganzevoort (GroenLinks) koos die eerste variant: “Bij de eerste lezing heeft mijn fractie benadrukt dat het hier vooral over normstelling gaat. Dat werd in de rest van het debat een beetje een discussie over het verschil tussen symboolwaarde en symboolwetgeving. Misschien is het woord "normstelling" dan toch echt wel beter”. Hij benadrukt dat de grondwet een soort spiegel is, die ons laat zien wie wij zijn als land. Door expliciet in de grondwet benoemd te worden, word je ook beter gezien, betoogde hij. En dat schept een norm. Maar voor wie is die norm? Ganzevoort wijst meer naar de overheid dan naar het volk. De overheid moet meer werk maken van ervoor zorgen dat mensen met een beperking volwaardig mee kunnen doen.

Waarborg voor de toekomst

Boris Dittrich (D66) benadrukt dat de wijziging meer is dan alleen symboliek: “Wanneer het gaat om homoseksualiteit, hebben zij zelfs vervolging meegemaakt, want dat was vroeger strafbaar in Nederland. Wanneer het gaat om een handicap, herinneren we ons wat er in de Tweede Wereldoorlog onder de nazibezetting is gebeurd: mensen met een handicap werden geselecteerd en afgevoerd. Expliciete opname in de tekst van de Grondwet is dan ook een juridische erkenning van gelijkwaardigheid. Het verhoogt de herkenbaarheid van deze groepen en het versterkt ook de rechtsbescherming”. Het expliciet benoemen van deze twee gronden is dus een soort waarborg voor de toekomst. In het debat werd bijvoorbeeld ook Hongarije aangehaald, waar vanzelfsprekend lijkende rechten dat inmiddels niet meer zijn. Het is nodig om deze mensen extra bescherming te bieden, voor mocht ‘de waan van de dag’ zich ooit tegen deze groepen keren.

Onzinnig potje scrabble

Er waren ook tegenstanders van de wijziging. Annabel Nanninga (JA21 – maar als ‘Fractie Nanninga’ in de Eerste Kamer) ziet het als symboliek waar eigenlijk alleen de indieners van het voorstel wat mee winnen: “Deze behandeling is dus niets anders dan een onzinnig potje parlementaire scrabble met een deugscore op woordwaarde. Maar als we hieraan beginnen, waarom dan niet verblijfstatus, opleidingsniveau, geboorteplaats, lengte, dikte, haarkleur, sociale klasse, hobby's, muzikale voorkeur, haarstijl?” Zinloze symboliek, die vooral bedoeld zou zijn om te laten zien hoe ‘woke’ de indieners wel niet zijn. Haar voorstel was overigens om alle gronden te schrappen, in plaats van er twee toe te voegen.

Risico op ranking?

Tot slot nog één frame dat we zowel bij de VVD als SP terugzagen: de wijziging is niet zonder risico’s, dus het is méér dan symbolisch. VVD’er Caspar Van den Berg verwoordt dat als: “Als de grondenlijst regelmatig zou worden uitgebreid met nieuwe gronden, zou ten onrechte de indruk kunnen ontstaan van een streven naar volledigheid. De indruk zou kunnen ontstaan dat de grondwetgever ernaar streeft om de meest essentiële discriminatiegronden op te nemen op de lijst en dat de overige discriminatiegronden dus ondergeschikt zouden zijn”. Overigens vond de VVD het argument dat de bescherming van deze groepen ‘geen rustig bezit’ is wel voldoende om voor de wijziging te stemmen. Hetzelfde gold voor de SP, met wel de waarschuwing van senator Tiny Kox: “Hoe kijken zij aan tegen de gedachte dat verbijzondering — ik kijk weer naar collega Van den Berg — en specifieke insluiting van vormen van discriminatie op zijn minst het risico met zich meedraagt van uitsluiting: wat niet genoemd wordt in een lange reeks van vormen van discriminatie is wellicht niet zo ernstig?”

Sleutelen aan de grondwet, wat betekent het?

Het debat was dus vooral heel erg waardengedreven: waarom is het belangrijk om wel of juist niet aan de grondwet te sleutelen? Hoewel de meeste partijen de inhoud sympathiek vinden, ging het debat voor een groot deel niet over. Het ging over hoe we de grondwet zelf en de inhoud van de grondwet moeten wegen als samenleving. Het debat maakte duidelijk dat geen enkele senator daar lichtzinnig over denkt.

En het laatste lijkt nog niet gezegd over Artikel 1. Door meerdere partijen werd geopperd dat ‘social origin’ ook toegevoegd kan worden als relevante grond tegen discriminatie. Maar of we dat vooral moeten bezien door de bril van ‘sociaal-economische status’ of als ‘je culturele nest’, dat ligt aan de partij die je het vraagt. Dus…to be continued.

Benieuwd  naar het hele gesprek? Dat kun je hier terugkijken. Naast Sarah waren John Bijl, Boris van der Ham en Shashi Roopram te gast bij host Kemal Rijken.